Ruka hadi kwenye maudhui makuu

Saratani ya Matiti (Breast Cancer)


Utangulizi

Saratani ya Matiti ni nini?

Ni aina ya saratani inayoathiri matiti au maziwa kwa mwanamke au nadra pia kwa mwanaume. Hii hutokana na chembehai( cells) za sehemu yoyote ya ziwa au yote mawili kukua kuliko kawaida na kusababisha uvimbe, maumivu, kutokwa na majimaji,damu au usaha kwenye matiti. Wakati mwingine aina hii ya saratani inaweza kusambaa sehemu nyingine za mwili kama vile kwenye kwapa, misuli ya kifua, mishipa ya damu, shingoni n.k. 

Kwa mujibu wa Shirika la Afya Duniani (WHO), mwaka 2020, wanawake milioni 2.3 waligunduliwa kuwa na saratani ya matiti, takriban laki saba walifariki kwa saratani ya matiti. Kutoka mwaka 2015 hadi 2020 wanawake milioni 7.8 waligunduliwa kuwa na maradhi hayo, kuifanya saratani ya matiti kuwa ya kwanza kwa kuenea duniani.

Ni muhimu kutambua kwamba sio kila uvimbe uliopo kwenye maziwa ni saratani, hivyo ni vyema kumuona Daktari unapokuwa na dalili yoyote nitakayotaja hapo chini kwa ajili ya uchunguzi zaidi. 

Nini husababisha saratani ya matiti?

Tofauti na saratani nyingine kama Ini, mlango wa uzazi n.k, saratani ya matiti si maradhi ya  kuambukiza. Asilimia kubwa hutokana na kukua kuliko kawaida kwa chembehai (cells) zinazotoa maziwa, hivyo kusababisha uvimbe. Wakati mwingine chembehai hizi husambaa sehemu nyingine za mwili. Japokuwa sababu kamili haijulikani, wanasayansi wanaamini kuwa homoni, mtindo wa maisha, mazingira na vinasaba (genetics) zinachangia kwa kiasi kikubwa kupata saratani ya matiti.

Tafiti zinaonyesha kuna vinasaba viwili breast cancer gene 1 (BRCA 1) na breast cancer gene 2 (BRCA 2) ambavyo ni vya kurithi na vinaongeza kwa kiasi kibubwa kupata saratani.




Nani yupo kwenye hatari ya kupata saratani ya matiti?

Kila mtu anaweza kuupata. Lakini kuna vitu kadhaa vinavyoongeza uwezekano wa kupata saratani ya matiti, kama ifuatavyo;
  • Kuwa mwanamke,
  • Umri: Kadri umri unavyoongezeka ndio uwezekano pia unaongezeka hasa miaka 40 na kuendelea,
  • Kutokunyonyesha, kuchelewa kuzaa (miaka 30 au zaidi) au kutokuzaa,
  • Kama uliwahi kuwa na saratani au uvimbe ambo sio saratani kabla,
  • Kama kuna wazazi au ndugu wenye au waliwahi kuwa na saratani ya matiti,
  • Mtumiaji wa pombe au sigara,
  • Kupata hedhi umri mdogo (chini ya miaka 12) au kukoma hedhi umri mkubwa,
  • Kuwa mnene au mnene kupindukia,
  • Kuishi bila kufanya kazi za mikono au mazoezi.

Dalili

  • Kuwa na uvimbe ambao upo tofauti na sehemu ya titi inayouzunguka,
  • Kuwa na uvimbe kwenye kwapa, kifuani au shingoni,
  • Kubadilika kwa ukubwa,umbo au mwonekano wa titi,
  • Kubadilika kwa ngozi ya titi kama vile kuwa na rangi tofauti, mabaka mabaka au vidonda,
  • Kubadlika umbo la chuchu kama vile kuingia ndani au kuwa ngumu yenye maumivu n.k.
Ni kawaida kwa wasichana wadogo kuwa na uvimbe wa muda  kwenye matiti kama vile wakati wa hedhi. 


Nini kifanyike ili kujikinga?

Kufanya mabadiliko ya mtindo wa maisha ya kila siku itasaidia sana kuepukana saratani ya matiti.
Mambo yafuatayo yanafaa kuzinatiwa;
  1. Kufanyiwa vipimo vya mara kwa mara pamoja na kupewa elimu ili kuweza kujifanyia uchunguzi mwenyewe,
  2. Kufanya mazoezi angalau nusu saa kila siku,
  3. Kula mlo kamili kunywa maji mengi ambayo ni safi na salama,
  4. Kuepuka kunywa pombe na kuvuta sigara,
  5. Japokuwa ni changamoto kwenye jamii tuliopo, kutambua kuwa mionzi ya simu inasemekana kuwa na athari zake,
  6. Kuhakikisha unajiendeleza vizuri kiafya na kuepuka unene na unene kupindukia.


Tiba

Sehemu hii ni ya kitabibu zaidi hivyo ni vigumu kuielezea hapa lakini kwa muhutasari tu ni kwamba, tiba ya saratani huanzia kwenye hatua za kujikinga nilizozitaja hapo juu.

Pamoja na hayo daktari atakufanyia mlolongo wa uchunguzi na vipimo mbalimbali kama vile uchunguzi wa mikono mara kwa mara, vipimo vya ultrasound na mammogram.

Pale ambapo atahisi kuna haja ya kufanya uchunguzi wa kina zaidi wakati mwingine atakuchukua sampuli kwa sindano maalumu (biopsy) ili kutambua aina ya chembehai ambazo zitasaidia kuamua hatua na aina ya tiba.




Vipimo vingine kama damu, CT- scan, MRI, PET-scan  n.k pia vinaweza kufanywa.

Hatua zinazofuata ni pamoja na upasuaji ili kuondoa uvimbe na pamoja na tishu zinazozunguka, tiba ya dawa (chemotherapy), mionzi (radiotherapy) n.k, kulingana na aina ya saratani pamoja na hatua iliyopo wakati wa uchunguzi. 




Kwa mgonjwa wa saratani ya matiti

Pamoja na kwamba saratani ni maradhi yanayotisha mioyo ya watu ni muhimu kutambua kwamba saratani ya matiti inatibika kwa asilimia kubwa. Uchunguzi wa mapema ni jambo la muhimu sana. Ni muhimu kushirikiana na wataalamu afya. Mambo mengine ni pamoja na kuepuka msongo wa mawazo, kufanya mazoezi, kuhudhuria kliniki katika hatua zote. 

Kwa ndugu jamaa na marafiki, kumpa msaada wa hali na mali mgonjwa sio tu kutampandisha morali lakini pia kutamsaidia mgonjwa kupona.   



Maoni

Chapisha Maoni

Machapisho maarufu kutoka blogu hii

Ualbino (Albinism)

 Ualbino ni nini? Ualbino ( albinism ) ni hali ya kiafya inayotokana na mwili kukosa uwezo wa kutoa homoni aina ya melanin . Homoni hii pamoja na kazi nyingine inahusika na utoaji wa rangi ya mwili. Ukosefu wa melanin huathiri ngozi, macho na nywele.  Ualbino ni hali ya kurithi kutoka kizazi kimoja hadi kingine. Ikumbukwe kuwa  Albino sio mgonjwa bali ni mlemavu wa macho, nywele na ngozi ambavyo huathiri maisha yake ya kila siku, hata kufupisha umri wa kuishi. Nje na binadamu ualbino unaathiri pia wanyama, samaki, wadudu, nyoka, mijusi, ndege na hata mimea (kwa mimea hutokana na ukosefu wa klorofili).  Waathiriwa wenyewe nchini Tanzania waliamua kupendelea kuitwa "watu wenye ualbino" kutokana na matumizi mabaya ya neno zeruzeru katika utamaduni wa Afrika ya Mashariki ambako watu mara nyingi waliona uhusiano kati ya waathiriwa na mapepo au mizimu. Kuenea kwa Ualbino Tafiti zinaonyesha kuwa mtu mmoja kati ya 20,000 duniani ni albino, lakini kwa sababu zisizofahamika ba...
Maoni 1
Endelea kusoma

Ugonjwa wa Fistula ( Rectovaginal Fistula)

  Fistula ni nini? Fistula ni tundu lisilo la kawaida ambalo hutokana na kuungana kwa sehemu ya chini ya utumbo mpana (njia ya haja kubwa) na njia ya mkojo au njia ya uke, hivyo kumfanya mgonjwa kushindwa kuzuia haja au kutokwa na hajak ubwa ukeni.  Mara nyingi husababishwa na kujeruhiwa kwa sehemu hizo wakati wa kujifungua hasa kwa wanawake wanaozaa katika umri mdogo au wanaokosa msaada stahiki wakati wa kuzaa. Kwa mujibu wa shirika la afya duniani,  inakadiriwa kuwa wanawake zaidi ya milioni mbili kutoka Afrika na Asia wanaishi na ugonjwa huu, bila kupatiwa matibabu yoyote, kwa upande wa Tanzania wengi wamekua wakitafuta msaada kwa waganga wa jadi.   Nini Husababisha Fistula? Ugonjwa wa Fistula unaweza kusababishwa na mambo kadhaa ikiwemo yafuatayo; Majeraha wakati wa kujifungua, Maambukizi ya Mfumo wa uzazi (PID), Mgonjwa ya utumbo mpana kama vile Crohn , Saratani ya mfumo wa uzazi au utumbo mpana, Majeraha yanayotokana na ajali au upasuaji wa sehemu ya nyonga. Fi...
Chapisha Maoni
Endelea kusoma

Homa ya Mfumo wa Uzazi (Pelvic Inflamatory Disease- PID )

Homa ya Mfuko wa Uzazi ni nini? Ni magonjwa yanayompata mwanamke katika uke, shingo ya uzazi,mfuko wa uzazi, mirija ya uzazi na sehemu inayozunguka mfumo wa uzazi. Karibu asilimia 85 ya watu wanaopata homa hii hutokana na magonjwa yanayoambukizwa kwa njia ya kujamiiana, wengi wao wakiwa na vimelea vya bakteria kama vile  kisonono (gonorrhoea) , kaswende (syphilis) , klamidya n.k. Wakati mwingine mgonjwa hupata homa hii kutokana na bakteria ambao kawaida huwa wapo mwilini na hawana madhara lakini kwa sababu mbalimbali kama kupungua kwa kinga, kisukari, saratani, upasuaji, kuwa na magonjwa ya mfumo wa chakula n.k wanasababisha homa.   Dalili Maumivu makali chini ya kitovu na kiunoni, Maumivu wakati wa tendo la ndoa, Maumivu wakati wa kukojoa, Maumivu makali au kutokwa na damu nyingi wakati wa hedhi, Kutokwa na majimaji yenye harufu kali  na rangi ya njano, kijani au kahawia ukeni, Kuwa na homa jotoridi 38.3 au zaidi, Kujisikia uchovu, kichefuchefu n.k.   Sababu Homa ya...
Chapisha Maoni
Endelea kusoma